Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία: Το δόγμα της Αγίας Τριάδος - Γενικά περί τοῦ δόγματος

TO ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Γενικά περί τοῦ δόγματος

 

1. Ἄν μᾶς ρωτήσουν τί πιστεύουμε γιά τόν Θεό μας, ἄς ἑνώσουμε τά τρία δάχτυλα τοῦ δεξιοῦ μας χεριοῦ, ὅπως ὅταν κάνουμε τόν Σταυρό μας, καί νά ποῦμε: Αὐτό πιστεύουμε γιά τόν Θεό μας. Τά τρία δάκτυλα δηλώνουν τά τρία Πρόσωπα τῆς θεότητος· εἶναι διαφορετικά πρόσωπα, ἀλλά ἑνωμένα. Ὁ Θεός μας εἶναι ἡ Ἁγία Τριάδα: Ὁ Πατέρας, Ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιος καί ἀχώριστος. Στόν Θεό μας, λέει ὁ ἐπίσκοπος Κάλλιστος Γουέαρ, ὑπάρχει «πραγματική διαφοροποίηση καί ἀληθινή ἑνότητα». Ἀκόμη στόν Θεός μας ἔχουμε ὄχι μόνο ἑνότητα, ἀλλά καί «κοινωνία». Στόν Θεό μας ἔχουμε ἑνότητα τριῶν Προσώπων μέ κοινωνία μεταξύ τους. Εἶναι τρία ἴσα Πρόσωπα, πού τό καθένα κατοικεῖ μέσα στά ἄλλα δύο.

2. Τό Τριαδικό δόγμα εἶναι σπουδαιότατο, εἶναι «τό κεφάλαιο τῆς πίστεως», ὅπως τό λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος· γιατί ὁ σκοπός τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς εἶναι νά βιώσουμε αὐτό τό δόγμα. Νά γίνουμε ὅλοι ἕνα συνεπαρμένοι τελείως μέσα στόν κύκλο τῆς ἀγάπης πού ὑπάρχει στόν Θεό. Γι᾽ αὐτό καί ὁ Χριστός τήν νύχτα προτοῦ νά σταυρωθεῖ προσευχήθηκε στόν Πατέρα Του καί εἶπε: «Ἵνα πάντες ἕν ὦσιν, καθώς Σύ, Πάτερ, ἐν Ἐμοί κἀγώ ἐν Σοί, ἵνα καί αὐτοί ἐν Ἡμῖν ἕν ὦσιν» (Ἰωάν. 17,21).

Μπορεῖ κάποιος νά ἐρωτήσει: Γιατί νά πιστεύουμε τόν Θεό ὡς τρία πρόσωπα καί ὄχι ἕνα; Σ᾽ αὐτό θά ἀπαντήσουμε μέ τήν ἔννοια τοῦ Θεοῦ, πού γνωρίζουμε ἀπό τήν Ἁγία Γραφή. Ὁ Θεός μας κατά τήν Ἁγία Γραφή εἶναι πρόσωπο καί ἀγάπη (βλ. Ἐξ. 3,14. Α´ Ἰωάν. 4,8). Καί ὁ ἄνθρωπος, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, εἶναι καί αὐτός πρόσωπο καί ἀγάπη. Καί τό πρόσωπο, μέ τήν ἰδιότητα τῆς ἀγάπης, θέλει νά ἔχει ἀγαπητική κοινωνία μέ ἄλλα πρόσωπα. Ἔτσι ἔχουμε τήν ἔννοια τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἐπειδή, λοιπόν, πιστεύουμε τόν Θεό ὡς πρόσωπο καί ὄχι ὡς μιά ἀφηρημένη δύναμη καί ἐπειδή ἀκόμη τόν πιστεύουμε ὡς ἀγάπη, γι᾽ αὐτό τόν πιστεύουμε ὡς Τριαδικό.¹

 

3. Τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι θεμελιῶδες δόγμα τῆς πίστης μας. Τά ἄλλα μεγάλα δόγματα τῆς Ἐκκλησίας μας καί πρῶτα ἀπ᾽ ὅλα τό δόγμα τῆς Λύτρωσής μας, βασίζονται πάνω σ᾽ αὐτό τό δόγμα. Λόγω αὐτῆς τῆς εἰδικῆς σπουδαιότητας πού ἔχει αὐτό τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό συναντᾶμε σ᾽ ὅλα τά Σύμβολα τῆς πίστης μας καί σ᾽ ὅλες τίς ἰδιωτικές ὁμολογίες πού γράφτηκαν σέ διάφορες περιπτώσεις ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, καί σ᾽ ὅλους τούς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας μας. Κάθε λατρευτική ἀκολουθία ἀρχίζει μέ τήν Ἁγία Τριάδα καί τελειώνει μέ τήν Ἁγία Τριάδα. Οἱ κανόνες τῶν ἑορτῶν καί τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας τελειώνουν μέ ὕμνο στήν Ἁγία Τριάδα (τό «Δόξα Πατρί...»)  καί στήν Παναγία μας (τό «Καί νῦν καί ἀεί...»).

Τό δόγμα τῆς Παναγίας Τριάδος, ὅπως εἶναι τό σπουδαιότερο ἀπ᾽ ὅλα τά δόγματα τῆς πίστης μας, ἔτσι εἶναι καί τό περισσότερο ἀκατάληπτο στό περιορισμένο ἀνθρώπινο πνεῦμα μας. Γι᾽ αὐτό καί οἱ μεγαλύτεροι ἀγῶνες πού δόθηκαν στήν παλαιά Ἐκκλησία ἦταν γιά τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί γιά τίς ἀλήθειες πού συνδέονται ἄμεσα μέ τό δόγμα αὐτό.

 

4. Τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος περιλαμβάνει δυό θεμελιώδεις ἀλήθειες:

Α. Ὁ Θεός εἶναι τρία Πρόσωπα, ἀλλά ἑνωμένα στήν μία θεία Οὐσία. Εἶναι ὁμοούσια. Ἤ, γιά νά τό ποῦμε διαφορετικά, ὁ Θεός εἶναι ἕνας στήν Οὐσία, ἀλλά εἶναι Τρισυπόστατος, εἶναι δηλαδή τρία τά Πρόσωπα τῆς θεότητας.

Β. Τά τρία θεῖα Πρόσωπα, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἄν καί εἶναι ὁμοούσια καί ἔχουν τίς ἴδιες θεῖες ἰδιότητες, ὅμως ἔχουν καί προσωπικά ἰδιώματα. Τά ἰδιώματα αὐτά δέν εἶναι κοινά καί τῶν τριῶν Προσώπων, γι᾽ αὐτό τά λέμε «ἀκοινοποίητα» ἰδιώματα· ὁ Πατέρας εἶναι ἀγέννητος· ὁ Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα.

Οἱ ἅγιοι Πατέρες καλοῦν τήν Ἁγία Τριάδα Μονάδα ἐν Τριάδι, μιά Τρισυπόστατη Ἑνότητα. Πολλές φορές, προσευχές πού ἀπευθύνονται σέ ἕνα Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τελειώνουν μέ δοξολογία καί πρός τά Τρία Πρόσωπα· γιά παράδειγμα: Ἀναφερόμενοι στόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό λέγομε, «Ὧι πρέπει πᾶσα δόξα τιμή καί προσκύνησις»· καί συνεχίζοντας λέγομε: «Σύν τῷ ἀνάρχῳ Αὐτοῦ Πατρί καί τῷ Παναγίῳ καί ἀγαθῷ καί ζωοποιῷ Αὐτοῦ Πνεύματι νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».

Ἡ Ἐκκλησία προσευχομένη στήν Ἁγία Τριάδα κατά τήν λατρεία τήν ἐπικαλεῖται στόν ἑνικό καί ὄχι στόν πληθυντικό ἀριθμό, λόγω τῆς μιᾶς θείας Οὐσίας. Γιά παράδειγμα: «Ὅτι Σέ (καί ὄχι «Ὑμᾶς») αἰνοῦσι πᾶσαι αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν καί Σοί (καί ὄχι «Ὑμῖν») τήν δόξαν ἀναπέμπουσι, τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».

 

5. Ἀναγνωρίζοντας τήν μυστική φύση αὐτοῦ τοῦ δόγματος ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ βλέπει σ᾽ αὐτό μιά μεγάλη ἀποκάλυψη, ἡ ὁποία ἐξαίρει τήν πίστη μας ὡς ἀσυγκρίτως ἀνώτερη ἀπό κάθε μονοθεϊσμό, τόν ὁποῖο βρίσκουμε καί σέ θρησκεῖες πέρα ἀπό τόν χριστιανισμό. Τό Τριαδικό δόγμα δηλώνει τήν πληρότητα τῆς μυστικῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς στόν Θεό, γιατί ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ δέν ἐπεκτείνεται μόνο στόν δημιουργηθέντα ἀπ᾽ Αὐτόν κόσμο, ἀλλά βιώνεται πρῶτα μεταξύ τῶν Τριῶν θείων Προσώπων. Τό δόγμα τῶν Τριῶν θείων Προσώπων δηλώνει ἐπίσης πιό δυνατά σέ μᾶς τήν ἐγγύτητα τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο: ὁ Θεός εἶναι «πάνω» ἀπό μᾶς, ὁ Θεός εἶναι «μέ» μας, ὁ Θεός εἶναι «σέ» μᾶς καί σ᾽ ὅλη τήν δημιουργία.

«Πάνω» ἀπό μᾶς εἶναι ὁ Θεός Πατέρας, γιατί εἶναι ἡ πάντοτε ζῶσα Πηγή, ὅπως τό ψάλλουμε στήν θεία λατρεία· εἶναι ἡ ἀρχή ὅλων τῶν ὄντων, εἶναι ὁ Πατέρας τοῦ ἐλέους, πού ἀγαπᾶ καί φροντίζει γιά μᾶς, τά κατά χάρη τέκνα Του.

«Μέ» μᾶς εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ Πατέρα, ὁ Ὁποῖος γιά τήν σωτηρία μας σαρκώθηκε καί γνωρίσαμε μέ τά ἴδια μας τά μάτια ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί μας (Ματθ. 1,23), πολύ κοντά μας, ἀφοῦ ἔγινε ἄνθρωπος (Ἑβρ. 2,14).

«Σέ» μᾶς καί σέ ὅλη τήν δημιουργία, μέ τήν Χάρη Του καί τήν δύναμή Του, εἶναι τό Ἅγιο Πνεῦμα. Τό Ἅγιο Πνεῦμα πληροῖ ὅλα τά πράγματα, εἶναι ὁ Δοτήρας τῆς ζωῆς, ὁ Παράκλητος, ὁ Θησαυρός καί Πηγή ὅλων τῶν πραγμάτων. Τά Τρία θεῖα Πρόσωπα ἔχουν αἰώνια καί προαιώνια ὕπαρξη καί φανερώθηκαν στόν κόσμο μέ τήν Σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ὅτι εἶναι «μία Δύναμις, μία Οὐσία, μία Θεότης» (Στιχηρά τῆς Πεντηκοστῆς).

Ἀλλά, ἄν καί ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι μία Θεότης, ἕνας μόνος Θεός, ὅμως ὁ καθένας τους προαιώνια εἶναι ἕνα ξεχωριστό πρόσωπο. Ὁ Τριαδικός Θεός, λοιπόν, πρέπει νά περιγραφεῖ ὡς «τρία πρόσωπα σέ μιά οὐσία».

Στόν Θεό ὑπάρχει αἰώνια ἀληθινή ἑνότητα καί αὐτό τό δείχνει ὁ ὅρος «οὐσία», γιατί μία μόνο θεία οὐσία ὑπάρχει στόν Θεό· ἡ ἀληθινή ὅμως αὐτή ἑνότητα στόν Θεό συνδυάζεται καί μέ αὐθεντικά προσωπική διαφοροποίηση, ὅπως τό δείχνει ὁ ὅρος «πρόσωπο».

Οἱ ἐκφράσεις «Πατέρας», «Υἱός» καί «Πνεῦμα» δέν εἶναι «τρόποι» ἤ «διαθέσεις» τῆς θεότητας, δέν εἶναι μάσκες (ἄς ἐπιτραπεῖ νά τό ποῦμε ἔτσι), πού ὁ Θεός προσλαμβάνει γιά ἕνα διάστημα γιά τίς συναλλαγές του μέ τήν δημιουργία καί μετά τίς ἐγκαταλείπει. Οἱ ἐκφράσεις δηλώνουν τρία, ἰσότιμα καί συναΐδια, πρόσωπα. Ἕνας ἀνθρώπινος πατέρας εἶναι μεγαλύτερος ἀπό τό παιδί του, ἀλλά ὅταν μιλᾶμε γιά τόν Θεό ὡς «Πατέρα» καί «Υἱό» δέν πρέπει νά κατανοοῦμε τούς ὅρους μέ τήν ἀνθρώπινη ἔννοια. Γιά τόν Υἱό πιστεύουμε ὅτι δέν ὑπῆρξε χρόνος κατά τόν ὁποῖο δέν ὑπῆρχε. Τό ἴδιο πιστεύουμε καί γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα.

Καθένα ἀπό τά τρία θεῖα Πρόσωπα εἶναι πλήρης καί τέλειος Θεός. Κάθε θεῖο Πρόσωπο δέν εἶναι περισσότερο ἤ λιγότερο Θεός ἀπό τά ἄλλα δύο. Τό κάθε Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος κατέχει ὄχι τό ἕνα τρίτο τῆς θεότητας, ἀλλά ὁλόκληρη τήν θεότητα· ὅμως, τό κάθε θεῖο Πρόσωπο ζεῖ καί εἶναι αὐτή ἡ ἴδια ἡ θεότητα, μέ τόν δικό του διακριτικό καί προσωπικό τρόπο.

 

(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλ. Ἐπισκόπου Καλλίστου Γουέαρ, Ο ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΔΡΟΜΟΣ (ἐκδόσεις «Ἑπτάλοφος») σ. 33 ἑξ.

 

aktines.blogspot.gr